سید علی طاهری

شهرستان	نام و شرح اثر
خرم آباد	قلعه فلك الافلاك قلعه فلك الافلاك بر بلنداي تپه اي باستاني و طبيعي، در مركز شهر خرم آباد واقع شده است. اين اثر ارزشمند داراي هشت برج دو حياط مستطيل شكل مي باشد ارتفاع بلندترين ديوار تا سطح تپه 5/22متر و مساحت كلي آن 5300 متر مربع است . پلان بنا به صورت هشت ضلعي نامنظم است. ورودي آن در جبهه شمالي ودر برج جنوب غربي ساخته شده است كه عرض آن10/2و ارتفاع آن3متر است در ساخت اين بنا از مصالحي چون خشت ،آجر(قرمز وبزرگ) ،‌ سنگ و ملات استفاده شده است.از نكات قابل تامل در اين بناي سترگ وجود چاه قلعه به عمق42متردر حياط اول و گريزگاه اضطراري در حياط دوم مي توان اشاره نمود. از زمان برپايي بنا در عهد ساساني تا دوره هاي متا خر الحاقاتي به آن اضافه شده است(به خصوص دوره صفوي وقاجاري)اين اثر همان دژمعروف شاپورخواست مي باشد كه در تاريخ ذكر شده است.به لحاظ موقعيت استراتژيكي خود در قرن 4ه.ق.به عنوان مقر حكومت آل حسنويه وگنجوراين سلسله درزمان آل بويه در آمد.از قرن ششم هجري پس از ساخته شدن شهر جديد خرم آباد اين قلعه نيز بنام خرم آباد معروف شد.احتمالانام فلك الا فلاك در دوره قاجار بر آن اطلاق شده است. از بدو شكل گيري اين بناي عظيم و ديدني تا به حال داراي كاربريهاي سياسي ، نظامي ، خزانه سلطنتي ، مقر حكومتي ، پادگان نظامي ، زندان سياسي داشته است. اكنون نيز به عنوان موزه باستانشناسي، مردم شناسي وآزمايشگاه مرمت اشيا وچايخانه سنتي از آن استفاده ميشود . اين بناي كم نظير مربوط به دوره ساساني وبه شماره 883 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
خرم آباد	سنگ نوشته  در مركز شهر خرم آباد ( ضلع شرقي –خيابان شريعتي)ودر مسير قديمي شاپور خواست به خوزستان سنگ نوشته اي به شكل مكعب كه بصورت يكپارچه متصل به صخره اي طبيعي بوده است، قراردارد . ارتفاع متون كتبيه دار با احتساب دوپله در چهار ضلع سنگ نوشته 344 سانتيمتر است اين كتيبه به خط كوفي و زبان فارسي دور تا دورستون سنگي تحرير شده است در گذشته به بردنوشته معروف بوده است .كتيبه با بسم الله شروع شده وموضوع آن مربوط به حكم امير اسفهسا لار كبير ظهيرالدين و الدوله معين الا سلام طغرل لتكين ابوسعيد برسق در خصوص بخشش علفچر درچراگاه هاي شاپور خواست و ممنوعيت برخي سنتهايي ناپسند در عهد سلطنت ملكشاه سلجوقي به تاريخ 513 هجري قمري است . اين يادمان فرهنگي مربوط به دوره سلجوقي وبه شماره 398 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
خرم آباد	پل شاپوري (طاقِ پيل اِشْكِسَّه ) اين پل در قسمت جنوبي شهر خرم آباد واقع شده است. و عامل ارتباط غرب استان ( طرهان ) با شرق و از آنجا به خوزستان و تيسفون ( پايتخت ساسانيان ) بوده است . احتمالاً جهت توزيع آب نيز مورد بهره برداري قرار مي گرفته است. طول پل 312 متر،و ارتفاع آن75/10 متراست كه از 28چشمه طاق و 27پايه تشكيل شده است سطح هرپايه 61 متر و فاصله بين دو پايه 5/7 متر است . پنج چشمه طاق پل سالم بوده و مابقي بر اثر عوامل طبيعي تخريب گرديده است . چشمه طاقهاي پل بصورت جناقي ساخته شده و سبك سازي پل در قسمت طولي پل در زير روگذر پل صورت گرفته است و پايه هاي پل و موج شكنهاي آن به صورت لوزي شش ضلعي از سنگ ساخته شده است . مصالح پل را سنگهاي قلوة رودخانه اي و لاشه سنگ در چشمه طاقها و از سنگ هاي پاكتراش در قسمت پايه ها استفاده گرديده است .كف پل سنگ فرش است. نوع سنگ فرش,سنگ بلوك قرمز است كه در اثر فرسايش آب از صورت كادر بودن خارج شده است . اين پل عظيم و ديدني مربوط به دوره ساساني وبه شماره 1058 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است
خرم آباد	زيد بن علي  اين بنا مربوط به 404 هـ .ق و بنابر كتيبه اي به خط كوفي بناي اوليه آن به فرمان بدربن حسنويه ساخته شده است . مقبره داراي دو گلدسته مدور آجري در دو طرف مي باشد كه با كاشيهاي زيبائي كه كلماتي مقدس بر آن نوشته شده مزين گرديده است بناي كنوني مقبره در سال 1307 هـ .ق ساخته شده است. درب اصلي حرم از چوبي مخصوص و به شكل زيبائي ساخته شده و آيات و كلمات مقدس با خط نسخ و به طور برجسته برآن نقش گرديده است . بنابر متون كتيبه هاي موجود مقبره متعلق به زيدبن علي بن حسين بن علي بن طالب (ع) است .
خرم آباد	مناره آجري اين يادمان ارزشمند، بنائي است استوانه اي شكل در قسمت جنوبي شهر خرم آباد كه به عنوان ميل راهنما وجهت هدايت كاروان ها در كنار شهر قديم شاپور خواست احداث گرديده است بقاياي معماري سنگ و گچ با ديوارهاي ضخيم در مجاورت مناره (پارك ، ميدان شقايق فعلي ) بيانگر وجود تأٍسيساتي نظير كاروانسرا و مسجد و .... گرداگرد بنا در گذشته مي باشد . با توجه به سبك معماري بنا ، احتمالاً تاريخ ساخت آن به دوره فرمانروائي ديليمان برميگردد . بلنداي آن بر اثر عوامل طبيعي كاهش يافته و اكنون با احتساب پايه سنگي ،ارتفاع آن به 30 متر مي رسد . قطر بنا در پائين ترين قسمت به 5/4 متر كاهش مي يابد . فضاي داخلي آن از 99 پله تشكيل شده است . ورودي مناره در جبهه غربي روي سطح پايه قرار گرفته است . اين بنا ارزشمند مربوط به دوره آل بويه (ديلميان )ميباشد و به شماره 376 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
خرم آباد	پل آجري ( گَپْ )  پل آجري در مركز شهر خرم آباد وبرروي رودخانه گلال واقع شده است . اين پل دو قسمت شرقي و غربي شهر را به هم متصل نموده و داراي 24 چشمه طاق است طول آن بيش از 350 متر ،پنهاي آن 5/8 متر و ارتفاع آن از كف رودخانه تا روگذر پل 8 مترمربع است . مواد و مصالح آن در قسمت پايه ها از سنگهاي تراشيده شده با ملات آهك و گچ و پايه هاي چشمه طاقها از آجر ساخته شده است . برسينه اي شمالي پل كتيبه هاي سنگي نصب شده است كه با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است.بخش مياني پل و شاه نشين آن شباهت زيادي باشاه نشين پل خواجو در اصفهان دارد كه در اثر سيل تخريب شده ومجددا با سيمان مرمت شده است.اين اثرارزشمند در زمان شاه سلطان حسين صفوي ساخته شده ومنسوب به حسين خان والي لرستان مي باشد . در دوره قاجاريه به پل محسنيه معروف گرديد. اين بنا به شماره 2354 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
خرم آباد	مقبره باباطاهر  در مركز شهر خرم آباد ودر ضلع غربي قلعه فلك الافلاك ودر كنار خانه قديمي آخوند ابو مقبره باباطاهر قرار دارد .در گويش لري به باو طاهر معروف است اهالي شهر خرم آباد معتقدند اين مقبره مربوط به بابا طاهر شاعر و عارف نامدار و سراينده دو بيتي هاي معروف لكي و لري است. سبك بناي مقبره ساده و متشكل از گنبد خانه اي با يك ورودي است . ساختمان اصلي آن بصورت 8 ضلعي است كه چهار ضلع آن هر يك به ابعاد 5/2 متر و اضلاع فرعي هريك 70/1 سانتيمتر است . ارتفاع گنبد تا كف 6 متر است . محل قبر در داخل سردابه بوده كه بر روي سردابه و كف بقعه قبري به ابعاد 52* 100*177 سانتيمتر وجود دارد . بر روي قبر ضريحي چوبي به ابعاد 127* 128* 198 وجود داشته كه از بين رفته است . اطاق كوچكي به ابعاد 5/2 * 5 متر به بدنه غربي بنا در دوره معاصر الحاق شده بود . كه به آن قلندر خانه مي گفتند . اين بنا احتمالا مربوط به دوره خوارزمشاهي وبه شماره 1922 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
خرم آباد	گرداب سنگي (گِردُو بَردينَه) در غرب شهر خرم آباد دركنار ميدان بنايي مدور متشكل از يك ديواره عظيم سنگي كه بصورت مدور دور تا دو چشمه اي فصلي احداث گرديده است . قطر اين بنا 18 متر با محيط 256 متر مربع با پهناي 3 متر و بلندي آن تا كف چشمه 10متر است . اين بنا داراي دريچه اي به ابعاد 90×160 براي هدايت آب آشاميدني و توزيع آن در سطح شهرشاپورخواست ، مشروب نمودن اراضي و بهره برداري از آسيابهاي آبي بوده است. مواد و مصالح آن از سنگهاي لاشه همراه ملات ساروج ( آهك و گچ و . . . ) مي باشد كه در ساختمان پل شاپوري وخرابه هاي شهر شاپورخواست مشاهده شده است. اين بنا به شماره 1274 در فهرست آثارملي ايران به ثبت رسيده است.
خرم آباد	حمام گپ   (GAP) اين بنا در مركز شهر خرم آباد در كنار ميدان گپ واقع شده ومنسوب به حسين خان ساكي است . احتمال مي رودبا بناي پل گپ خرم آباد هم دوره باشدكه در دوره شاه سلطان حسين صفوي بنا شده است. مساحت آن قريب به790 متر مربع مي باشد، به نظر مي رسد در ادوار بعدي نيز در آن تغيراتي در آن لحاظ شده باشد. تزئينات ساده گچبري در رسمي بنديهاي زير گنبدآن وجود دارد و هيچ شواهدي دال بر وجود نقاشي و آهك بري در آن وجود ندارد. در گذشته آب رساني بنا از چاهي موسوم به گور يا گاورو كه در قسمت تون قرار دارد. تامين مي شده و فاضلاب آن از طريق تنبوشه هاي در زير خيابان فردوسي به رودخانه مي ريخته است . در قسمت بينه 2ستون سنگي ودر گرم خانه نيز 4 ستون سنگي وجود دارد،قوسهاي اجرا شده در بنا همگي از نوع شبدري كند مي باشد. اين بنا مربوط به دوره صفويه وبه شماره 2357 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
خرم آباد	زور خانه طيب  اين بنا در قسمت مركزي شهرخرم آباد وبه فاصله كمي از قلعه فلك الافلاك ودر كنار مسجد توسلي ونزديك مقبره باباطاهر واقع شده است كاربري اوليه اين بنا ابتدا به صورت حمام بوده و بعدا به سه قسمت زورخانه, ساختمان دكاكين سنگ تراشان و محل سكونت تبديل شده است . مساحت كلي بنا 5/282 متر مربع و ورودي آن از قسمت جنوبي بصورت يك دروازه مستطيل شكل كوچك است كه داراي دو ورودي هلالي شكل است 1-ورودي بزرگ 2-ورودي كوچك كه در داخل ورودي بزرگ تعبيه گرديده است ورودي كوچك به جهت اينكه هنگام ورود افراد به داخل زورخانه سرخود را خم نموده و حالت تعظيم ايجاد گردد شكل گرفته است. اين بنا از آجر ساخته شده داراي دو گنبد جداگانه ومربوط به اوايل پهلوي است .
خرم آباد	آسياب گبري  اين بنا در سطح شهر خرم اباد ( قسمت جنوب شهر ) در محله حسين آباد واقع شده است .اين اثر ازجمله بناهاي عام المنفعه وقديمي شهر خرم آبادمي باشد.كه داراي پلان مستطيل وبه شكل مكعب به طول 26 متر ,عرض 6 متر و ارتفاع 5/11 متر و با استفاده از سنگهاي تيشه خورد ه، قلوه سنگ همراه با ملات ساروج ساخته شده است اين اثر احتمالاً متعلق به شهر شاپورخواست (ساساني ) بوده تا دوره قاجاريه عملكرد داشته و مورد بهره برداري قرار گرفته است . اثر مذكور به شماره 3639 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
خرم آباد	مقبره شهنشاه (شجاع الدين خورشيد)  اين مقبره در شهرستان خرم آباد واقع شده است. پلان مقبره مستطيل شكل و پلان داخلي آن هشت ضلعي و هر ضلع آن 5/2 متر است سبك معماري گنبد آن نار دو پوسته و مواد و مصالح آن سنگ گچ است ارتفاع گنبد از سطح زمين 12 متر است.در وسط آن قبري است كه برروي آن صندوق چوبي كنده كاري شده اي قرار دارد. اين اثر به احتمال زياد مربوط به سر سلسله اتابكان لر كوچك شجاع الدين خورشيد است كه به واسطه عدالت و دادگستري مقبره وي مورد احترام اهالي قرار گرفته است .
خرم آباد	پل كشكان (كَشكُو)  اين پل در بخش چگني بررو ي رودخانه اي به همين نام ودر مسير راه باستاني شاپور خواست به طرهان احداث شده است. در متون تاريخي از آن به عنوان كژكي ياد شده است . طول پل حدود 320 متر و عرض هريك از دو چشمه شرقي آن 20/23 متر است . ارتفاع آن در بالاترين قسمت 26 متر و در كوتاهترين قسمت 10 متر است از دوازده طاق پل تنها سه دهنه آن تخريب شده و بقيه هنور سالم هستند .برخي از پايه هاي پل باسنگهاي بزرگ وحجاري شده ساخته شده اند. مواد و مصالح اين بناي سترگ از سنگ ، گچ و آجر تشكيل شده است. در كنار اين پل بقاياي سه پل ديگر از دوره هاي گذشته وجود دارد كه با مشخصات پلهاي ساساني قابل مقايسه هستند . بناي فعلي منسوب به آل حسنويه و مربوط به قرن 4هق است كه به شماره 355 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد است.
بروجرد	مسجد جامع بروجرد  اين بنا در خيابان جعفري شهر بروجرد واقع شده است . مسجد جامع بروجرد يكي ازكهن ترين مساجد غرب ايران است . بخش قديمي اين بناشبستان جنوبي و گنبد آن است كه همانند چهارطاقهاي زمان ساسانيان مي باشد . نقشه مسجد از نوع يك ايواني است واز يك قسمت وسط به ابعاد10×10و دوقسمت طرفين به ابعاد20×10مترتشكيل شده است ارتفاع گنبد آن كه در وسط بنا ايجادشده تا كف مسجد نزديك به20 متر است. و زمان ساخت آن به عهد سلجوقي برمي گردد. براساس كتيبه هاي موجود اين مسجد در زمان شاهان صفوي ، در سالهاي 1022 هجري 1023 هجري ، 1091 هجري و سرانجام در سال 1209 هجري تعميرومرمت شده است مسجد داراي تزئينات آجري و كاشيكاري بوده است كه در طول زمان و براثر عوامل طبيعي چون زلزله تخريب شده اند . مواد و مصالح آن از آجر ، كاشي ، ملات است . اين بنا مربوط به دوره سلجوقي است وبه شماره 228 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
بروجرد	امامزاده جعفر بروجرد اين بناي مذهبي وتاريخي در قسمت شرقي شهر بروجرد واقع شده است به استناد كتيبه هاي موجود امام زاده جعفر (ع) فرزند امام موسي كاظم (ع) است اما برخي از منابع و متون تاريخي با پنج (5) واسطه نسبت اين امام زاده را به امام سجاد(ع) مرتبط مي سازند ساختمان گنبد هرمي شكل اين آرامگاه نمونه اي بسيار زيبا از هنر و معماري عهد سلجوقي مي باشد. داخل حرم هشت ضلعي است ودروسط آن معجري از چوب و ورشوساخته شده است اين معجر روي قبري كه شش پله پايينتر از حرم است قرار دارد .طبقات بقعه غير از مخروط انتهايي 18 طبقه است. تاريخ وفات امام زاده جعفر 525 هـ .ق است اندازه كلي زير بناي مقبره 22*20 و ارتفاع آن 20 متر است سقف آن روپوش و نماي بيروني آن هرمي شكل با مصالح آجر و كاشي و داخل بنا آينئه كاري است برروي درب كنده كاري شده آن آياتي از قرآن كنده كاري شده است . اين مقبره در سال 1208 به فرمان تقي خان حاكم آن زمان بروجرد تعمير و مرمت شده است .در محوطه اين امامزاده پنجاه اصله درخت موجود است كه دو اصله آن چنار و يكي از آنها 380 سال قدمت دارد . بناي مذكور مربوط به دوره سلجوقي (717هق) وبه شماره 1855 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است
بروجرد	مسجد امام (سلطاني سابق)  ازجمله آثار ارزنده معماري دوره اسلامي در لرستان مسجد امام (سلطاني سابق)است. اين بنا يكي از ارزشمند ترين وممتازترين بناهاي بروجرد به شمار ميرود.صحن اين بنابه طول وعرض47×61مترمربع است و در وسط آن حوض بزرگي قرار دارد . مسجد داراي سه درگاه مي باشد درگاه شمالي آن به طرف خيابان جعفري باز مي شودو داراي طاق و مقرنسهاي بسيار زيبا ست كه با كاشي خشت هفت رنگ به سبك دوره قاجاري تزين و در ميان آن نام فتحعليشاه قاجار(1212ه.ق –1250ه.ق)نقش بسته است.طرح ونقشه اين بنا از مسجد امام تهران الگو برداري شده است .راه ورودي غربي آن به سمت بازار دواتگران باز مي شود وبه خيابان صفا راه دارد شبستان جنوبي زير گنبد اصلي قرار دارد بلنداي طاق آن5/17 متراست و حاشيه آن با كاشيهاي سياه و قهوه اي تزيين شده ومحراب اين شبستان گچبري شده است . ايوان شمالي مسجد17متر بلندي دارد و حاشيه آن با كاشي معرق تزيين شده كه در نوع خود از كاشيهاي بي نظير قاجاريه محسوب مي گردد.مسجد امام يكي از حوزه هاي علميه قديمي به شمار مي آيدكه داراي ارسي هاي مشبك و زيبايي است و در آن 16 حجره براي سكونت طلاب در نظر گرفته شده است .اين بنا مربوط به دوره قاجاريه (فتحعليشاه قاجار) وبه شماره394 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است
ازنا	امامزاده قاسم  اين بنا در شهرستان ازنا ودر دهستان چاپلق واقع شده است . كتيبه كنده كاري شده بر روي در ورودي بقعه و بر حاشيه ضريح ( صندوق قبر ) سالهاي 738 و 808 و 850ه.ق. را نشان مي دهد. قديمترين قسمت بنا را دروازه ورودي و گنبد خانه آن تشكيل مي دهد. كه داراي مشخصه هاي زمان ايلخاني وبرروي آن آياتي از قرآن كنده كاري شده است .گنبد امام زاده كه شانزده تركي است به صورت دو پوشه ساخته شده است. و بر روي گريوگنبد شانزده ضلعي استوار شده است باني بقعه حضرت سيداحمد المدني ملقب به مير نظام الدين و سبب انتساب نام امام زاده قاسم تدفين دو امام زاده بزرگوار و زيد طالب ثراه در آن مي باشد . بناي مذكور مربوط به دوره ايلخاني ( قرن 8 هق.)وبه شماره 1757 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
پلدختر	مقبره حيات الغيب  اين مقابر در كنار رودخانه كشكان و جاده خرم آباد -انديمشك در بخش معمولان شهرستان پلدختر واقع شده اند. بناهاي مذكور در جوار هم و برروي تپه اي مشرف به روستا ي قالبي قرار دارند كه يكي بزرگتر (‌حيات الغيب:محمد بن احمدرضي الدين از اعقاب امام موسي كاظم(ع) ) و ديگري كوچكتر ( گنبد الياس:شهاب الدين الياس لنبكي از حكمرانان لركوچك ) است . پلان مقبره حيات الغيب بصورت مستطيل و معماري آن از يك ورودي ( كفش كن ) و مقبره با پلان مربع كه گنبدي به سبك نار دو پوسته بر پايه اي مدور كوتاه بر روي آن قرار گرفته است . سطح مقبره 25* 6 × 6و5/4 ×5/4 متر است . در ديوار جنوبي محرابي به بلنداي 2×1 متر با گچبري ساده بر حاشيه آن ساخته شده است گنبد مقبره قديمي تر از ديگر قسمتهاست . بر بالاي فضاي داخلي مقبره نقاشيهايي با نقش كبوتر وچند گچبري ديگربه شكل گل ديده ميشود. اين بناها مربوط به دوره قاجاريه و به شماره 1922 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده اند.
پلدختر	مقبره خليل اكبر مقبره خليل اكبر بر روي تپه اي طبيعي قرارداد اهالي آنرا خليل كر نيز مي گويند. نام صاحب مقبره سازنده و باني آن بر چهار چوب در قديمي به طور برجسته كنده شده است كه قطعات آن از يكديگر جدا شده اند. با اين وجود بعضي از صاحب نظران بر اين باورند كه خليل اكبر يكي از پيشوايان مذهبي است كه او را بابا گفته اند. بناي مقبره خليل اكبر داراي يك گنبد خانه با پلان مربع و يك ورودي الحاقي در قسمت شرقي آن است گنبد بر روي هشت طاق به شكل مخروطي با ارتفاع 10متر به صورت دو جداره و از آجر ساخته شده است . مصالح بنا قلوه سنگهاي طبيعي است كه به وفور در منطقه يافت ميشود و همراه با ملاط گچ استفاده شده است . روي گنبد از آستري گچي پوشيده شده است اين بنا در شهرستان پلدختر قرار دارد
پلدختر	پل دختر بنا كه از آثار ارزنده معماري پيش از اسلام در لرستان محسوب مي گردد درورودي شهر پلدختر واقع شده است. اين دومين پلي است كه در لرستان بنام ««كر و دت »»يا پل دختر مشهور است هرچند اين بنا در قرن4ه.ق.مورد مرمت وتجديد بنا قرارگرفته است. اما اصل آن بنا به احتمال قريب يقين مربوط به دوره ساساني است.جهت پل شرقي غربي وطول آن 270متر ميباشد.پايه هاي پهن وقطور آن كه از سنگهاي پاك تراش ساخته شده انددر داخل رودخانه هنوز پا برجاست.تنها يك طاق از پل موجود است كه جاده خرم آباد- انديمشك از زير آن مي گذرد بلنداي اين طاق 18 متر از سطح آسفالت است ونزديك به 30 متر ازآب رودخانه ارتفاع دارد.عرض چشمه موجود 11/30 متر است.درباره وجهه تسميه پل برخي آنرا منتسب به ايزد بانو آناهيتا مي دانند. بي ترديداين پل اهميت ويژه اي در ارتباط بين مناطق جنوب با غرب و مركز وشمال داشته وعلاوه براتصال لرستان وايلام راه اصلي شاپورخواست به جندي شاپورشهر قديمي خوزستان(دوره ساساني) به شمار مي رفته است.اين بنا به شماره 1678 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .
پلدختر	پل گاو ميشان  اين پل در فاصله30 كليومتري شهرستان پلدختر وبرفراز رودخانه سيمره در حد فاصل استانهاي ايلام ولرستان احداث شده است.جهت پل شمال شرقي به جنوب غربي مي باشد.طول آن حدود 175 متر و عرض گذرسطح پل نزديك به8متر و20 سانتيمتراست،و در حال حاضرداراي 6چشمه طاق مي باشد .پهناي پاتاقها, يا حدفاصل چشمه ها از 5/2تا25مترمتغير است .عرض چشمه اصلي اين پل حدود 33متر و70 سانتيمترو مصالح اصلي آن ملاط,آجر وسنگ تشكيل مي دهند.معماري پاتاقها به سبك معماري دوره ساساني است اما در چشمه طاقها آثار مرمت دوره هاي صفوي وقاجاري ديده مي شود. بنا به گفته برخي مورخان نامگذاري اين پل به گاوميشوبه جهت پرورش گاوميش در منطقه بوده است اماباتوجه به اهميت گاو در آيين مهر پرستي ممكن است اين نام از آيين مهرپرستي ماخوذ شده باشد. اين پل كه از بناهاي عظيم دوره ساساني است به شماره 2222 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
پلدختر	پل كلهرت ( مَمُولُو)  اين پل در بخش معمولان از توابع شهرستان پلدخترواقع شده است.پايه هاي آن بصورت بيضي شكل است و از ويژگي هاي آن مي توان به وجود سكويي در داخل دو پايه اصلي پل نام برد . اين سكو از 12 پله ساخته شده وكاربرد آن دقيقاً روشن نيست ولي احتمالاً به عنوان پشت بند از آنها استفاده شده است . رنگ ملات پل در قسمت پايه ها متمايل به قرمز رنگ است كه به علت تركيب آن با يك نوع شنهاي قرمز رنگ و همچنين يك نوع گياه به نام تره پي Tarahpey استفاده شده است . كتيبه ايي در قسمت غربي پل بر سينه كوه بالاتر از مسير گذر روي پل به طرف شمال غربي آن به دستور بدر بن حسنويه نوشته شده است و قرينه آن در قسمت جنوب بر سينه كوه وجود داشته كه متأسفانة به علت عمليات راهسازي تخريب گرديده است . اين پل در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته است بيشتر قسمتهاي آن مربوط به زمان بدر بن حسنويه ( 374 هـ .ق ) مي باشد .اين بنا به شماره 2586 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
پلدختر	كاروا نسراي چمشك  اين بنا در منطقه چمشك از توابع شهرستان پلدختر ودر مسير راه باستاني شاپور خواست به خوزستان قرار گرفته است .شكل اصلي بنا به صورت چهار ضلعي و ارتفاع آن به 5 متر مي رسد طول و عرض با روي اين كاروانسرا 44*48 متر و ورودي آن به سمت جنوب و هلالي شكل است و داراي 12 اتاق و از دو قسمت ساخته شده است كه قسمتي براي سكونت كاروانيان و قسمتي ديگر جهت نگهداري چهارپايان مورد استفاده قرار گرفته است مصالح مورد استفاده در اين بنا سنگ ،گچ وملات مي باشد ناودانهاي آن همه از سنگ وداراي بارويي با كنگره هاي نيم دايره تزئيني است. اين كاروانسرا دومين منزل از خرم آباد به خوزستان است كه پس از آن كاروانسراهاي قلعه نصير ، اوسر ، ميشوند ، چارتا و قلعه رزه ، واقع شده اند . بناي مذكور مربوط به دوره صفويه مي باشد(شاه عباس اول ) وبه شماره 2119 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
پلدختر	غار كَلْماكَرِه كلماكره غاريست طبيعي و باستاني در شهرستان پلدختر كه زيبايي قابل توجهي دارد. اشياء به غارت رفتةشامل ريتونها ،بشقاب ها .پيكركها وبسياري از انواع اشيا ء بي نظير مي باشد كه اكنون در موزه هايي چون لوور ، متروپوليتن و بريتيش ميوزيوم به نمايش گذاشته شده اند . تعدادي از اشياء مربوط به اين غار توسط مأمورين اطلاعات كشف و در اختيار ميراث فرهنگي قرار گرفت واكنون در موزة ايران باستان و موزة قلعه فلك الافلاك نگهداري ميشوند . داخل اين غار چشم انداز زيبائي از استالاگميت و استالاگتيت دارد. از جهت فضاي داخلي داراي چهار تا لار نسبتاً بزرگ و دهليزهاي بسيار كوچكي است كه عبور از آنها بسيار دشوار است . همچنين در تالارهاي اول ، دوم و سوم آثار متعددي برجاي مانده كه مهمترين آنها آثار ديواره چيني هاي دست ساز با سنگ و گچ و كاه گل و قطعات پراكنده سفال در تالار اول و خمره هاي قرارداده شده روي ستونهاي دوتاسه متري استالاگميت ها و قطعات سفالينه شكسته از تالار دوم و نيز قطعات سفالينه در كف تالار سوم است همچنين تصاوير و ستونهاي بسيار تماشايي به اشكال مختلف از قبيل نخلي ، سروي شكل وبه شكل لاله و نقوش در روي ايوانها مشهود است . . غار و اشياء گرانبهاي آن مربوط به اوايل شاهنشاهي هخامنشي و اواخر مادهاست كه در سال 1367 بصورت تصادفي توسط اهالي كشف و غارت شد .
پلدختر	غار كوگان اين غار شگفت انگيز نمونه ای است از آثار معماری صخره ای که به وسیلۀ دست بشر در دیوارۀ کوه کوگان کنده شده است. این غار در 45 کیلومتری جنوب خرم آباد و شرق شهرستان پلدختر واقع شده است. ورودي غار بصورت چهار گوش در اندازه 2,50 در 2,20 متر است و به سمت شمال باز مي شود غار شامل دو طبقه مي باشد طبقه اول چهار اتاق و فضاهاي مرتبط به هم تشكيل شده است . طبقه دوم غار حدوداً 3,4 متر بالاتر از كف قسمت اول غار است . غار کوگان داراي اطاقهای دست کند تو در تویی است که در روزگاران دوره اشکانی و پیش از آن مورد استفادۀ بشر بوده است. با توجه به آثار به یادگار مانده از جمله محرابه ها، آبدان ها و دیگر نشانه های معماری این اثر را به آیین مهر هم نسبت می دهند. مساحت كلي فضاهاي تعبيه شده غار حدود 281 متر مربع است . از نكات قابل تأمل در اين غار مخازن آب در داخل اتاقهاست. اين غار به شماره 2660 در فهرست آثار ملی ايران به ثبت رسيده است.  دسترسی به این غار از طریق شهر خرم آباد به سمت آزاد راه جنوب (خرم آباد - پل زال) با طی 35 کیلومتر و رسیدن به کاروانسرای پشت تنگ چمشک و از آنجا با عبور از جادۀ فرعی به سمت غار  و روستای کوگان (3 کیلومتر) امکانپذیر است.
نورآباد	گنبدباباي بزرگ (امامزاده ابراهيم) در دره اي بين كوه مهراب و دامنه هاي سركشتي مقبره اي تاريخي و مذهبي بنام باباي بزرگ قرار دارد . گنبد آجري و تزئينات داخلي آن ويژگيهاي معماري قرن 7 هجري و قاجاري را دارد . در لرستان لفظ بابا به پيران و مرشدان اهل حق گفته مي شود . همچنين گفته مي شود كه نام صاحب گنبد ابراهيم از فرزندان حضرت موسي بن جعفر (ع) است . داخل گنبد هشت ضعلي و ورودي آن از طرف شمال است . اين مقبره ساده قابل مقايسه با بناهاي دوره صفويه مي باشد. امام زاده ابراهيم نزد اهالي نورآباد و كوهدشت داراي احترام و قداست خاصي است .
کوهدشت	نقوش صخره اي هوميان اين نقوش در شمال شهرستان كوهدشت واقع شده اند. نقاشيهاي مذكور نقش جادوي و سحر آميزي داشتند ومعمولا افراد اين نقوش رابر روي ديواره غارها ايجاد مي نمودندو آرزو وآمال خويش راكه همانا شكار بود بر روي ديواره ها نقش مي كردند تا شايد در عالم واقع بهتر بتوانندبه آنها دسترسي پيداكنندبعلاوه با ايجاد اين نقوش كه در زندگي آنها مهم بودبا اين عمل اميد به فراواني آنها رادر عالم واقع تسهيل مي نمودندنقوش صخره اي ميرملاس و هوميان ازجمله آثار بي نظير درسطح كشور است كه نشان از ديرنيكي و باستاني بودن اين خطه دارد نقوش دره ميرملاس با نقشي لنگركشتي آغاز مي شود پس نقشهايي از ميادين شكار گوزن به صورتهاي فردي و جمعي است تعداد آنها در دره ميرملاس 18 و در هوميان 10 نقش است كه عمدتاً به رنگ سياه اخرايي و زرد رنگ طراحي و اجرا شده اند . در هوميان ( هوميون ) ، نقشي از گوزن و شكارچي اسب سوار با تير و كمان به صورت زيبا و كاملي وجود داشته كه گذشت زمان قسمتي از سوار و اسب شكارچي را خراب كرده است . اين آثار مربوط به دوره پارينه سنگي مي باشند .
کوهدشت	سرخ دم لكي اين محوطه درقسمت شمالي دشت كوهدشت به فاصله 6 كيلومتر از مركز شهر ودر دامنة كوه چنگري واقع شده است. آثار موجود در آن نشان ميدهد كه وضعيت كوه در نحو انتخاب مكان نقش اساسي را ايفا نموده است . بطوريكه حصار مكشوفه بنابر وضعيت كوه ساخته شده و در كنار پرتگاههاي كوه عملكرد تدافعي آن را مشخص تر نموده است . اين محوطه علاوه برحصار از تختگاه ، شاه نشين و منازل مسكوني تشكيل گرديده كه شاه نشين آن مسلط بر همه قسمتهاي حصار است . در اين محوطه سنگهاي حجاري شده با نقش شير بالدار و درخت زندگي و همچنين قطعات سفالي از نوع سفال لعابدار با نقش كنده زير لعاب متعلق به قرون 7 و 8 هـ . ق و سفالينه هاي هزاره اول بدست آمده است . كاوشهاي باستانشناسي در اين محوطه از سال 1377 آغاز و تاكنون ادامه دارد . اشياء بدست آمده علاوه بر چند قطعه سنگ با نقش شير بالدار يك قطعه تابوت سفالي و يك هاون سنگي ، دو كوزه سفالي كوچك و يك سنجاق مفرغي مي باشند كه در حفريات باستانشناسي بدست آمده اند . در فاصلة 30 كيلومتري اين محوطه در دامنه كوه كر شوراب روستائي به اسم سرخ دم لري وجود دارد كه در طي سالهاي قبل از انقلاب به سرپرستي آقاي اشميت مورد كاوش قرار گرفته است .اين محوطه باستاني( احتمالامربوط سده 7الي5 ق.م)است كه به شماره 3638 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
کوهدشت	سرخ دم لري در شرق شهر كوهدشت محوطه اي باستاني وجود داردكه به واسطه قرمز بودن خاك دامنه كوه به سرخ دم معروف است . اين سايت عظيم باستاني كه دكتر اشميت اولين باردر أن حفاري نمود نتايج مهمي را پيش روي محققان گذاشت.كشف معبدي به شيوه وسبك أشوري در اين نقطه دليل برنفوذ وتاثير هنر أشوري بر منطقه لرستان است .در اين عبادتگاه اشياء نذري كه در داخل ديواره معبدكار گذاشته بودند كشف شد ,همچنين أيينه هاي برنزي (مفرغي),مهره هاي استوانه اي ومجسمه هاي كوچكي از مرد و زن مشاهده وكشف شد. عبادتگاهي كه در اين مقطع زماني وجود داشته است متعلق به گروههايي بوده كه از سراسر استان در اين معبد اجتماع كرده و أداب خاص ديني خود را انجام داده اند . اشيا مفرغي سرخ دم لري اينك زينت بخش موزه هاي ملي وشخصي دنياست .
کوهدشت	قلعه كوهزاد (وزنيار )  اين بنا در شهرستان كوهدشت ودر بخش رومشگان واقع شده است .تمامي قسمتهاي برجاي مانده بنا از سنگ و ملاط است و قسمت شمالي آن سالم تر از ساير قسمت هاست سبك طاق اين قلعه شباهتهايي با قلعه زاخه در همين منطقه دارد . ورودي قلعه به سمت شرق مي باشد و در قسمت شمال پنجره ايي به ابعاد 90* 80* 100 تعبيه گرديده است . طول و عرض آن 205* 85/3 متر و بلندي طاق 75/2 سانتيمتر است . طول حصار قلعه 60 متر و عرض آن 24 متر و آثار هشت اتاق به خوبي پيداست . موقعيت قلعه بصورتي است كه چشم انداز بسيار زيبايي از درة سيمره و منطقه طرهان و رومشكان را در برمي گيرد . اين اثر منسوب به آيين مهر پرستي و مربوط به دوره اشكاني (پارتي) مي باشد كه به شماره 3760 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
کوهدشت	قلعه زاغه (زاخه)  اين دژ در شهرستان كوهدشت ودر بخش رومشگان واقع شده و تماماً از سنگ ساخته شده است . سبك و نوع طاق آن با ساير آثار موجود در استان متفاوت است سنگهاي بكارگرفته شده در اين بنا بصورت حجاري شده و قلوه سنگ مي باشد . دمورگان اين اثر را از آثار دوره ايلامي مي داند اما بنا بيشتر خصوصيات معماري ساساني را دارد . بيشتر قسمتهاي آن در زير خاك مدفون است . به احتمال زياد در قسمت جنوبي آن آتشكده اي وجود داشته است
کوهدشت	پل سي پله (كر و دت )  اين بنا در منطقه سر طرهان شهرستان كوهدشت بر روي رودخانه سيمره در حد فاصل استان لرستان و ايلام واقع شده است.پل در تنگترين بستر رودخانه سيمره ، در محلي بنام سي پله Sipela واقع شده است اين پل در مسير يكي از راههاي باستاني قرار داشته كه سبب ارتباط كرمانشاهان ، ايلام و لرستان (سرطرهان ) بوده است.پل ياد شده داراي 4 چشمه طاق بوده كه اكنون تنها دو چشمه طاق آن باقي است . پنهاي هر پا يه آن 5/6 متر و طول آن 17 متر است .اندازه سنگهايي كه در پايه به كار رفته 60×60×100سانتيمتر وبعضي نيز بزرگترند.روي هريك از اين سنگها علامت مشخصي كنده شده است. مصالح بنا از كچ وسنگ است.در آثار مورخان دوره اسلامي اشاره اي به اين پل نشده است. اين پل سترگ از آثار منحصر به فرد دوره ساساني بوده وبه شماره 4511 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
کوهدشت	ميل خسرو آباد(خسروآ)صيدصفربگ  اين بنا در بخش كوناني شهرستان كوهدشت واقع شده است .ميل خسرو آباد يا خسروأ كه به نام ميل صيد صفربگ نيز معروف است . در گورستان قديمي روستای خسرو آباد واقع شده است. .بلندای اين ميل حدود 6متر و60 سانتيمتر مي باشدقطر پايه آن حدود2متر مي باشد نماي ظاهري آن داراي انحنا بوده وبه شكل هرمي 6 وجهي مي باشددر ساخت آن از مصالح قلوه سنگ,گچ و....استفاده شده است.اين ميل يكي از قديمي ترين و منحصرترين ميل هاي يادبود در لرستان بوده كه براي نشان گور بكار برده شده است. براساس شواهد اين بنا احتمالا مربوط به دوره زنديه مي باشد